Konya Ticaret Borsası - Hüseyin ÇEVİK

Konya'nın Selçukiler devrindeki Buğday Pazarı İnce Minare civarında idi. Osmanlı döneminde ise Buğday Pazarı İmarethane'de bulunuyordu. İmarethane II.Selim'in Şehzadeliği zamanında Hicri:974/Miladi:1566-Hicri:982/Miladi:1574 yıllarında yapılmıştır. 1901 yılına kadar Buğday Pazarı olarak kullanılan eser daha sonra da Sipahi Pazarı olarak kullanılmıştı.

Vali Ferit Paşa İmaretin kıble tarafındaki bahçeye de bir kapı açılarak Buğday Pazarı'nın genişletilmesini istemiştir. Ancak Çelebi Efendi buna muvafakat etmemiştir. İşte bundan sonra Hicri:1319/Miladi:1901 yılında Ferit Paşa Buğday Pazarı'nı yaptırmıştır.

Pazarın doğu kapısının üstünde üç satır halinde şu kitabe okunur:
1-Tacidar-ı devran elgazi Sultan Abdülhamid han-ı sani efendimiz hazretlerinin devr-i saltanatlarında
2-Vali-i vilayet devletlü Ferid Paşa hazretlerinin semere-i himmet umranperveranleri olarak,
3-Hayyızaray-ı husul müessesat-ı nafiadan biride müceddededen inşa olunan İşbu Buğday Pazarı'dır.Sene r.1317 sene H.1318.

Batı kapısı üzerinde iki satır halinde şu talik kitabe vardır:

1-Tacidar-ı devran elgazi Sultan Abdülhamid han-ı sani efendimiz hazretlerinin devr-i saltanatlarında vali-i vilayet devletlü Ferid Paşa hazretlerinin asar-ı bergüzidelerinden biri işbu Buğday Pazarı'dır. Sene r.1317 sene H.1318. 2-Buğday Pazarı buraya nakilden evvel türbe önünde II.Sultan Selim' in imarathanesinde idi.

Kitabelere göre Buğday Pazarı Hicri:1319/Miladi:1901 yılında Konya Valisi Avlonyalı Ferid Paşa zamanında yapılmıştır.

Konya Ticaret Odası, o dönem ki nizamnamesi gereği olarak Konya merkezinde Hicri:1325 (1907) yılında Ticaret Borsası açar. Borsanın tam adı; "Ticaret ve Sanayi ve Zahire Borsası"dır. Amaç, "ticari muameleyi intizama sokmak ve memleketin ilerlemesine hizmet" etmektir. Zira önceki satış muameleleri çok çeşitlidir. Üstelik işe "bin türlü hile ve desise" karışmaktadır. Onun için "uzak emel" (aksa-yı emel) olsa da, iş ve satış muamelelerini bir ayara (vezne) tabi tutmak gerekmektedir.

Tabi böyle bir amacın gerçekleşmesi için de "halkın mizacına uygun surette bir "Dahili Nizamname" hazırlanır. Hazırlanan iç tüzük, ancak kuruluştan sonra Hicri:1333'de (1915) Vilayet Meclis-i Umumisi;'nce onaylanmıştır. "Konya Vilayeti Ticaret ve Sanayi ve Zahire Borsası Nizamnamesi" bugün İstanbul;-Fatih;-Millet Kütüphanesi;-Kavanin kısmı 193 no.da kayıtlı bir matbu nüsha halinde bulunmaktadır. Toplam 8 sayfadır. "İdare, Abone (müşteriler), varidat ve Masarifat, ticari muameleler, cezai tedbirler" olmak üzere beş bölüm ve 37 maddeden oluşmaktadır.

Nizamnamenin ilk maddesinde belirtildiği üzere borsa; 3 Nisan 1302 tarihli nizamname hükümlerine göre kurulup açılmıştır. Esas itibariyle de bu nizamnameye tabidir. Ama Umum Borsalar Dahili Nizamnamesi, adı üstünde geneldir. "Muamelat-ı sairesini adat ve ahlak-ı mahalliyeye muvafık surette tahdid eylemek maksadıyla" (mad.2), Konya Borsası'na ait nizamname hazırlanmıştır.

Borsa aboneleri (müşteri) tarafından oybirliği veya oyçokluğu ile seçilen fahri 5 veya 7 üyeden oluşan bir encümen tarafından idare olunacaktır. Görev süreleri bir yıldır. Aralarından yine aynı usulle yani oybirliği veya oyçokluğuyla birini reis seçecekler, haftada iki defa toplanacaklardır. Gerekirse fevkalede gündemle de toplanabileceklerdir. Alınan kararları uygulamaya "Borsa Komiserliği" bakacaktır. Gelirleri, Sandık Emini toplayacak; Katip, yazışmaları takip edecek, harcama ile emirleri yerine getirecektir. (md.3-4) Nizamnamede arşivle ilgili de bir madde vardır. Ona göre, kararlar temize geçirilip ciltletildikten sonra Borsa Komiserliği tarafından saklanacaktır. (md.11). Osmanlı devrinde, böyle ciltletilerek "hıfzı" kararlaştırılan karar defterleri maalesef günümüze intikal etmemiştir.

Türkiye'de Ticaret Borsalarının tarihçesine baktığımızda ise, borsalarla ilgili ilk yasal düzenlemenin 15 Nisan 1886 tarihinde yürürlüğe giren "Umum Borsalar Nizamnamesi" olduğu görülmektedir. Yukarıda da açıklandığı gibi, Konya'da 1901 yılında Buğday Pazarı olarak tarım emtialarının ticaretinin yapıldığı bir borsa sistemi ve yapısı bulunmaktadır. Bu tecrübeyle Konya merkezinde Hicri:1325 (1907) yılında Ticaret Borsası açılır. Borsanın tam adı; "Ticaret ve Sanayi ve Zahire Borsası"dır. "Konya Vilayeti Ticaret ve Sanayi ve Zahire Borsası Nizamnamesi", kuruluşundan sonra Hicri:1333 (1915) Vilayet Meclis-i Umumisi;'nce onaylanmıştır.

Birinci dünya savaşı ile Borsa faaliyetlerinde duraksama yaşanmış ve bu dönemle ilgili daha fazla bilgi edinilmemiştir.

17 Şubat - 4 Mart 1923 tarihinde İzmir'de toplanan 1. İktisat Kongresinde ticaret borsalarının kurulması ve geliştirilmesi ile ilgili kararlar doğrultusunda ticaret borsalarının kurulması ve geliştirilmesi çalışmaları hızlanmıştır. Bu kapsamda Konya Ticaret ve Zahire Borsasında tatbik olunmak üzere tanzim ve tatbik edilmek üzere tatbik edilen talimatnameler, kararname olarak 1924 ve 1926 tarihlerinde yeniden yürürlüğe girmiş, Borsa faaliyetlerine devam etmiştir.

Şimdiki Şükran Mahallesi'nde 1977 yılına kadar hizmet veren Borsa binası gelişen Türkiye ile borsa binasının da bu gelişime ayak uydurması zaruri hale gelmiş ve bunun sonucunda 1977 yılında sanayi bölgesinde Eski Buğday Pazarı içerisindeki borsa binasına taşınarak 1997 yılına kadar burada hizmetine devam etmiştir. İlimizin gelişmesine ve buna ek olarak borsa işlevlerinin daha çok keşfi ve olumlu getirilerinin anlaşılması ile Konya Ticaret Borsası'nın önderliğinde 1985 yılında satın alınan 28 hektar arazi içerisinde Ticaret Borsası ve Büyük Buğday Pazarı Sitesi planlanmıştır. 1989 yılında Ankara yolu üzerinde, muhtelif un değirmenlerinin bulunduğu, Toprak Mahsulleri Ofisine yakın mesafede, çiftçinin ulaşımına elverişli olan arazide Borsa binasının ve Büyük Buğday Pazarının inşasına başlanmıştır ve 1997 yılında bitirilmiştir. 1997 yılında halen hizmet verdiği 9 bin metrekare hizmet alanına sahip modern binasına taşınan Konya Ticaret Borsası, gelişmiş alt yapısı ve uzman personeliyle üyelerine ve üreticilerimize hizmet vermeye devam etmektedir. Anadolu'da diğer borsaların kurulmasına da öncülük etmiş olan Konya Ticaret Borsası'nın hizmet ağı, bugün bir merkez ve on bir tescil bürosu ile günden güne yayılmaktadır. Anadolu'nun ilk borsası olan Konya Ticaret Borsası'nın, bölge ekonomisinde önemli bir yeri vardır. Konya'nın tahıl ambarı olması sebebiyle, Türkiye'nin en büyük hububat borsasıdır.

Teknoloji alanındaki gelişmeleri kendi ihtiyaçları doğrultusunda kullanan Konya Ticaret Borsası, 2011 yılında bir ilki gerçekleştirerek Türkiye'nin ilk elektronik satış salonunu hizmete sundu. Bu sistem ile "Geleneksel borsacılıkla, modern borsacılığı bir araya getirmiştir" ve bölgesel ve ulusal anlamda hizmet çıtasını yükseğe taşımıştır. Yeni sistem satış salonu, spot işlemlere hız, güven ve kalite vurgusuyla yıllık işlem hacimlerine canlılık katmıştır.

142 üye elektronik satış salonunda aynı anda işlem yapabilirken, istedikleri ürünü fiyatlandırarak rekabetçi bir ortamda ürünü alabiliyor. Bu sayede yoğun bir emek sonrası hasat edilen ürünler değerinde işlem görürken, çiftçilerimiz ve üreticilerimiz de alın terinin karşılığını alabiliyor.

İkinci büyük adım ise, BorsaKonya Elektronik Platformu ile tarımsal ticaretin, şeffaf ve küresel bir piyasa modelinin ortaya konmasıyla atılmıştır.2011 yılında yayınlanan Elektronik Ürün Senedi Yönetmeliği ile lisanslı depolara teslim edilen ürünleri, Elektronik Ürün Senetlerinin temsil etmesi gerektiği belirlenmişti. Buna göre lisanslı depolarda yetkili sınıflandırıcılar tarafından sınıflandırılan ürünlerin özelliklerini belirleyen Elektronik Ürün Senetleri'nin(ELÜS) alınıp satılmasını amacıyla Konya Ticaret Borsası tarafından BorsaKonya Elektronik Platformu oluşturuldu. Konya Ticaret Borsası tarafından, elektronik ürün senetlerinin işlem görmesi için kurulan BorsaKonya Elektronik Platformu, 7 Aralık 2013 tarihinde törenle açılarak Türkiye'de ilk defa elektronik platformda iki il arasında satış gerçekleştirildi.

Konya Ticaret Borsası "Ürün Borsacılığı" sistemi altyapı çalışmalarını yürütmektedir. Bunun en önemli ilk basamağı olan Lisanslı Depoculuk Sistemi ile ilgili yürütülen projemiz artık hayata geçirilmiştir. 100 bin tonluk depolarımız 2014 yılı harman sezonunda hizmete girdi. Lisanslı depoculuktan, Ürün Borsacılığına giden yolda temel amaçlardan biri buğdayda standart ve kaliteyi oluşturarak kendine yeterli ve dünya tarım politikalarında aktif bir rol olarak yer almaktır. Sadece tarımın değil tarımsal ürünlerin ticaretinin de önemli bir hale geldiği günümüzde, ASLİDAŞ Lisanslı Depoculuk Anonim Şirketi çatısı altında lisanslı depoculuk ile önemli bir değişimin yaşanacaktır.

Ülkemizde spot piyasalar ile vadeli işlem piyasası arasında kurulacak sağlam ve sağlıklı bir yapı için Konya Ticaret Borsası (KTB) ile Borsa İstanbul (BİST) 25 Ocak 2015 tarihinde görüşmelere başladı. Görüşmelerde, BorsaKonya Tarımsal Ürün ve Emtia İhtisas Piyasaları'nın (TÜVEİP) anlaşmalı lisanslı depolardan üretilen ELÜS dayanak varlıklı Buğday Vadeli İşlem Sözleşmelerinin (BVİS) vadeli olarak işlem görmesi, vade sonunda da BorsaKonya üzerinden yapılacak işlemlerle ELÜS teslimatı ile sonuçlanması noktasında anlaşma sağlandı. Anlaşma çerçevesinde, BorsaKonya ile BİST arasında 25 Şubat 2016 tarihinde yerli ve yabancı yatırımcılara gelişmiş ülke vadeli borsalarında olduğu gibi, Türkiye'de de buğday vadeli işlem sözleşmelerinde fiziki teslimatlı işlem yapıldığı ilan edilmiş oldu.

Türkiye'de 'Kalite Belgesi' almış ilk borsa Konya Ticaret Borsası'dır. Hem teknolojik, hem de iş kültürü açısından değişim ve gelişimi takip etmek, verilen hizmetleri daha da iyileştirmek, hem de hizmetle kaliteyi belgelendirmek amacıyla TSE-EN ISO 9001: 2000 'Kalite Güvence Sistemi' kurmuştur. İşlem ve iletişim modern araç ve gereçlerle yapılmaktadır. Her türlü çağdaş imkânlarla donatılmıştır.

Ortalama yıllık işlem hacmi 9 Milyar TL olan Konya Ticaret Borsası'nda faal 1369 üye mevcuttur. Hububatçılar, Bakliyatçılar, Yemciler, Canlı Hayvancılar, Kırmızı Etçiler, Yapağıcılar ve Dericiler, Tohumcular, Uncular, Sütçüler ve Gıdacılar olmak üzere 10 meslek grubu bulunan Konya Ticaret Borsası'nda işlem gören ürünler ise; Hububat Mamülleri, Bakliyat, Yem Bitkileri, Kimyon - Çemen - Çöven gibi Çeşitli Maddeler, Tiftik - Yapağı gibi Tekstil Ham Maddeleri, Canlı Hayvan, Canlı Hayvan Ürünleri, Ham Deriler, Yağlı Tohumlar, Nebati Yağlar ve Meyve Çekirdekleridir.

Konya Ticaret Borsası'nın 29 kişilik meclisi ve 7 kişilik yönetim kurulu bulunmaktadır.

KAYNAK:
- İ.Hakkı Konyalı'nın "Konya Tarihi" isimli eseri
- Yard.Doç.Dr.Caner Arabacı'nın "Geçmişten Günümüze Konya Ticaret Odası 1882-1999 isimli eseri
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi
- Dr.Haydar Oğuz Tuncer; Ticaret Borsaları ve Vadeli İşlem Piyasaları, TOBB Yayınları, Ankara-1994