Akdağmadeni Belediyesi - Nezih YALÇIN

Akdağmadeni Belediyesi

Yozgat’ın 103 km doğusunda yer alan Akdağmadeni 1815 yılında yerleşim yeri olarak kuruluyor.1862 yılında da belediye teşkilatı kurulmuştur.Ülkemiz de ilk belediye 1858 yılında Beyoğlu Belediyesidir Akdağmadeni Belediyesi de 1862 yılında kurularak Türkiye’nin 2. belediyesidir.1871 yılında ilçe hüviyetini almıştır.Yozgat’ın en eski ilçelerinden olan Akdağmadeni 1831 yılında yapılan ilk nufus sayımında Yozgat toplam nufusu ilçeleri dahil 60 bin çıkarken  Akdağmadeni’nin nufusu 19 bin civarında çıkmıştır.İlçemizde maden olarak çinko ,demir,kurşun  ve çeşitli madenler çıkarılmaktadır.İç Anadolu bölgesinin güzide ormanları Akdağ sıradağları ilçemizde bulunmakla beraber ormanlarımızda sarı çam,meşe,ardıç ağaçları bulunmaktadır. Sarı çam ağacının özelliği Maden ocaklarında maden  direği olarak kullanılır göçükleri de önceden çatırdamasıyla uyarı veren bir çeşit çam ağacıdır.Ormanlarımızda yetişen Salep ülkemizde kalite bakımından  çıkan en iyi saleptir.Ormanlarımızda yetişen değerli diğer bir mantar türü olan göbelek ilaç sanayinde kullanılmaktadır.Tarihi yapısıyla dikkat çeken ilçemizde 12 adet tarihi tescilli yapımız vardır.Restorasyon çalışmaları devam eden yapılar İlçemizin bir turizm ilçesi olma yolunda ilerlediğinin göstergesidir.Karadikmen köyünde çıkarılan saniyede 100 litre ve 50 derece sıcaklığındaki sıcak su Akdağmadeni’nin   yakın zamanlarda termal turizmde de yükseleceğini göstermektedir..2011 yılının sonunda açıklanan resmi rakamlara göre Yozgat merkezide dahil nüfusu azalmayıp arttıran tek ilçe Akdağmadeni dir.Ülkemiz tarihinde de önemli misyonları olan ilçemiz geçmişte olduğu gibi şimdide sürekli gelişmekte olup iç Anadolu bölgesinin güzide ilçeleri arasına girme yolunda hızla ilerlemektedir.

AKDAĞMADENİ TARİHİ

Akdağmadeni, yerleşim yeri olarak XIX. Yüzyılın ortalarında ve idari yetkiye de haiz bir isimli kurşun işletmesi müdürlüğü olarak kurulmuş ve Madenciler nahiyesi diye adlandırılmıştır. İlçemiz tarihi 1815 yılına kadar ormanlık olduğu için bilinmemektedir. İşletmenin şimdiki belediye garajının bulunduğu yere kurulmasıyla; Gümüşhane, Trabzon, Arapgir ve Ahıska’dan gelen işçilerle nüfuz hayli artmış ve 1871 tarihinde ilçe hüviyeti kazanmıştır. 1923 yılında kasaba 1.250 hani iken Rum ve Ermenilerin 1924-1927 yılında Yunanistan’a mübadele suretiyle nakilleri üzerine nüfus miktarı oldukça azalmıştır. Aynı tarihte Yunanistan’dan Selanik’in Kayalar bölgesinden mübadele suretiyle gelen 266 hane Türk kasabaya yerleştirilmiş ise de, bunların bir kısmının başka taraflara göçleri üzerine nüfus eksilmesi uzun yıllar telafi edilememiştir. Yine bu tarihlerde köylerde de mübadele yapılmış, Romanya, Bulgaristan (1951) ve 1935 yılında Yugoslavya’dan gelen 790 hane menkul aile köylere yerleştirilmiştir. Hariçten gelen bu mübadil ve göçmenlerden 2/3’ü yurt içinden başka kazalara göç etmişlerdir. Gelen mübadillerin tütüncü olmaları nedeniyle tütün mıntıkasında yerleştirilmiştir. Bulunan akrabalarının yanlarına gitmek istemeleri tekrar göçmelerine sebep olmuştur. Akdağmadeni’nin kuruluşu, itibariyle civar ilçelere nazaran uzun bir geçmişe sahiptir. Bağlı bulunduğu Yozgat ili uzun yıllar Bozok Sancağı adi ile anılan ve Kayseri’yi de içine alan sancağın merkezi kazanın şimdiki Çepni köyü olan Karahisar Beyramşah kazasına bağlı göstermektedir. İlçenin merkezi 1815 yılına kadar ormanlık olduğu bugünkü kasabaya bağlı civar Güneyli Mahallesi’nin kasaba içindeki havuzda (Şimdiki Pazaryeri) hayvanları korkarak sulamaya getirdikleri ve çamlığın sıklığından hayvanların zor girdiği söylenmektedir. 1860 yılında Karahisar Beyramşah kazasına bağlı bir nahiye vücuda gelmiş ve Akdağmadeni 1871 yılında da Karahisar Beyramşah kazası inşa edilerek Akdağmadeni nahiyesine kaza teşkilatı kurulmuş ve Yozgat’a bağlanmıştır. Kaza merkezi birkaç ay sonra eski bir nahiye olan Karamağara (Saraykent) köyüne nakledilmişse de 1876 yılında tekrar Akdağmadeni kasabasına gelmiş ve Karamağara köyü de bu kazaya bağlık bir nahiye olarak kalmıştır. Madenciler nahiyesi olan bu yeni kuruluşun yönetimine sırasıyla; Hasbeldi Hacı Emin Ağa, Arapkirlioğlu Hacı Hüseyin Ağa, Tepedelinli Mehmet Ali Paşa torunlarından Ahmet Efendi (Arnavut Ahmet Efendi) şair ve Hariciye-Dahiliye Nazırlıkları yapmış Akif Faşa torunlarından Rıfat Efendi memur edilmiştir.

İLÇENİN ADI NEREDEN  GELMEKTEDİR

Yöre isminin belirlenmesinde, sahip olduğu ve işletilmeye açılan yeraltı madenlerinin büyük rolü olmuştur.Akdağ eteklerinde Çinko-Kurşun madeni işletmesi kurulmuş ve "Maden" kelimesi zamanla bu yerleşim yerinin ismi olmuştur.Maden işçilerinin akınıyla yerleşik köy düzenine geçilen bu yöre, belirli bir süre "Maden" adıyla anılmıştır.Akdağ eteklerinde kurulması nedeniyle de, dağın ismine atıfla "Akdağlar'dan çıkan maden" anlamına gelen AKDAĞMADENİ adını almıştır...

ANKARA VİLAYETİ SALNAMESİNDE 1895 AKDAĞMADENİ

Merkez vilayeti Ankara'ya 58, Yozgat'a 12 saat mesafededir. Merkez kaza olan Akdağ kazası 6 mahalle, 510 hane, 1  hükümet konağı, 1 cami şerif, 4 medrese 1 rüştiye ,2 ibtidai  mektebi, 210 dükkan, 10 kahve,  1 hamam ve umum kaza 145 karye (köy),82 cami  ve mescidi, 152 mektep, 6 tekke,  16 ahşap,2 kargir köprü 287 çeşme, 3 kilise, Ermeni ve Rum milletlerine mensup 3 mektep, 129 değirmen 5 fırın havidir. Kasabada 459 (erkek) zükur, 481 ünas-ı müslim  (müslüman hanımlar), 580 zükur, 643 ünas-i  Müslim, 1920 zikur, 2031 ünası Rum, 1027 zükur,877 ünas-ı Ermeni nüfus  mevcuddur.  Kazayı mezkur mevki en  yüksek ve etrafı zengin ormanlarla  kaplı olmak hasabiyle  havası latif  ve ceyiddir. Havi olduğu ormanlardan (Hacce),(Okça),(Domuzözü) namındaki üç kıtası 57.300 cerepten ibaret olup  derinunda; çam,, ardıç,  yabani armut, alıç meşe ağaçları. İlçenin bir senelik vergi andalı: 423.940;  aşar bedeli 55.7507 ağnam rüsumu 30.68889 kuruştan ibarettir.

TARIM 

İlçe ekonomisinin büyük bir bölümü tarım ve hayvancılığa dayanmakta olup, bu oran %80'i bulmaktadır. İlçenin sahip olduğu toplam 179.600 ha toprakların;114.354 hektar alanını, kültüre elverişsiz ve yerleşim alanları, 65.246 hektar alanını ise, kültüre elverişli alanlar, teşkil etmektedir.

İLÇENİN ÇOĞRAFİ KONUM VE ÇOĞRAFİ ÖZELLİKLERİ

KONUMU : İlçe jeolojik açıdan, masif üzerindedir.İlçenin Sivas sınırını çizen Akdağlar'ın yapısında genellikle 2.zamanın kalkerleri yaygındır. Eteklerinde de neojen tortulları yer almaktadır.Denizden yüksekliği 1352 m olan ilçenin yüzölçümü ise, 1.796 Km.²' dir. Akdağmadeni Yozgat'ın, 102 Km. doğusunda bulunan ilçe,doğuda; Yıldızeli ve Şarkışla(Sivas) ve Kuzeyde ise,Kadışehri ilçeleriyle çevrilidir. Matematiksel konum itibariyle, 39°, 39`,39`` enlemleri ile 35,53`,11`` boylamları arasında yer almaktadır.

İKLİMİ : İlçede, karasal iklim hakim olup ormanlık ve yaylalık alanlarla kaplı olduğundan dolayı bazen de Karadeniz iklimi özelliğini göstermektedir. Yazları serin, kışları ise,soğuk ve yağışlı geçmektedir. Yağışlar genellikle, ilkbahar ve sonbahar mevsimine rastlamaktadır.Bu aylarda yağışların miktarı da bir hayli artmaktadır.

Yıllık yağış miktarı ortalama olarak, 480-500 mm. civarındadır. Sahip olduğu toprakların büyük bir bölümü ormanlarla kaplı olduğundan, il il en çok yağış alan ilçesi konumundadır. Ortalama sıcaklığın 8-12°c olduğu ilçede,yaz aylarındaki sıcaklığın ise,20-25°c arasında değiştiği görünmektedir.Yaz aylarının aşırı sıcağında,sulu tarımda kullanılan özlerin(dere)suyu oldukça azalmaktadır.Rüzgârlar ise,genelde güney ve doğu yönlerinden esmektedir. Kar yağışının yoğun olduğu zamanlarda ulaşımda sıkıntılar yaşanmakta ancak ilgili kuruluşlarca yapılan kar mücadelesi sonucu bu güçlük aşılmaktadır.Kışın ağır geçtiği zamanlarda,özellikle E-88 Devlet Karayolu güzergâhının;Pazarcık,Oluközü ve Apdurrahmanlı virajları tehlike oluşturmaktadır;zaman zaman ulaşımı da engellemektedir.
İlçe iklimi karasal iklimden ziyade, Karadeniz iklimi ve karasal iklim arasında bir geçiş tipidir. İlçe yayla olduğu için orta Anadolu'nun iklimine benzerliği olup,  yazın fazla sıcak;  kışın da dondurucu soğuklar olmaz. Kar yağışı ,Yozgat da olduğu gibi,  Kasım ayının ortalarında başlar. Akdağlar da kar Haziran, hatta Temmuz ayına kadar yerde kalır.
Yaklaşık olarak ortalama ısı ve yağış miktarları şöyledir.:.

Sıcaklık / Yağış
İLKBAHAR 11,5 ºC / 197 mm
YAZ 22,3 ºC / 65 mm
SONBAHAR 12 ºC / 84 mm
KIŞ 1,6 ºC / 169 mm
 
Akdağmadeni’nin ormanlık ve yüksek oluşu yüzünden yıllık yağış miktarı ortalama 478 -500 mm dir. Yazın sıcaklık 20-25 C arasında değişmektedir. Yıllık sıcaklık ortalaması 8-12 C arasında oynar. Bunun 100/50 -60 bitki mevsiminde yağar.
Havası genellikle rutubetlidir. Rüzgarlar, doğu ve güneyden eser. Kuzey rüzgarlarına karşı, dağlar koruyucu bir durumdadır.

YÜKSELTİLERİ :İlçe merkezinin,özellikle doğu,güney ve kuzey kesimleri oldukça yüksek tepelerden oluşmaktadır.Sahip olduğu toprakların birçoğu dağlık olan ilçenin,en önemli yükseltisi 2.166m yüksekliğe sahip olan ve kızılca ova köyü arazisinde bulunan "Nalbant Tepesi"dir.Aynı,zamanda da ilçenin en yüksek tepeleri bu bölgede bulunmaktadır.

AKARSULARI :İlçe topraklarında büyük sayılabilecek akarsu kaynakları bulunmakla birlikte,en önemli akarsuyunu "Göndelen Suyu"teşkil etmektedir.Sert aktığı için "Hayvan Gönünü Delen" anlamında "Göndelen" ismi verilen bu su ilçenin Başçatak köyü dağlarından doğar. Sivas-Yıldızeli'nden doğan Çakraz Suyu ile Handeresi Suyu'nu da alarak, Gündüzler ve Kayabaşı köyleri arazisinde Çekerek Irmağına karışır.Amasya sınırlarında ise, Yeşilırmak'la birleşmektedir. Göndelen suyu boyunca 1920'li Yıllarda 150adet Su Değirmeni'ni kurulu olduğu bilinmektedir.İlçe topraklarında  daha ziyade,halk arasında "Öz" diye bilinen dere ve çaylar mevcuttur. bunların başında ise, "Maden Özü" gelmektedir. Maden Özü; ilçe merkezi yakınlarından doğarak, İlçe merkezi yakınlarından doğarak, ilçeden geçen Köklü deresi ile Özer köyü arazisinden doğarak "Özer Suyu" adını taşıyan akarsu kaynaklarından oluşmaktadır. Diğer yandan; Kurtkayası,Babı,Düşükkavak,Büyükkavak,Bahçe,Hayat ve Çoşan dereleri de,belli başlı özlerini oluşturmaktadır.Bütün bu akarsular Mart,Nisan ve Mayıs aylarında taşkınlar oluşturmakta;Temmuz ve Ağustos aylarında azalmaktadır.

BİTKİ ÖRTÜSÜ :İlçe merkezinin,genellikle doğu ve güneydoğusu ormanlık alanlarla kaplıdır çok geniş alana yayılan sarıçam,meşe,yabani kavak ve sulak alanlarda söğüt ve kavak başta olmak üzere,İsirin,Kurumut,Karamaz, Karamık,Yılgın,Böğürtlen,Kuşburnu,Alıç ve İğde gibi değişik ağaç türlerine rastlanmaktadır.Çalılıklarda önemli bir yer kaplamaktadır.İlçe genelinde 100.662 Hektar olan,ormanlık alanlardan ibarettir.

Ormanlık alanlarda bol miktarda mantar yetişmektedir.Sarıevlek, Karaevlek ve Yeryaran adını taşıyan mantarlar başlıca mevsim yiyeceğini teşkil etmektedir.Ayrıca,sahlep(salep)de bol miktarda yetişmektedir. Ayrıca başka bir mantar türü olan göbelek de çeşitli yerler de bol miktarda bulunmaktadır.Göbelek mantara nazaran daha pahalı olup ilaç sanayinde kullanılmaktadır.Mayıs ve Haziran aylarında göbelek kurutularak satışa sunulmaktadır. Ayrıca Eynelli Köyü ve civarında yetişen ve şifalı bitkilerden olan "Gilebolu" da yeterince ilgi ve değerlendirilmeyi beklemektedir.

Akdağmadeni’nde yağış çok olduğu için doğal bitki örtüsünü genelde ormanlar oluşturmaktadır. İldeki en geniş orman alanına sahip olan Akdağmadeni’nde sarı çam, ardıç, yabani fındık, alıç ve palamut gibi ağaç türleri bulunmaktadır. Orman dışındaki alanlar ise, daha çok mera olarak değerlendirilen bozkırlar ve çayırlardır.

Bunlardan başka özel olarak yetiştirilen, bol miktarda  Elma, Armut, Erik, Vişne ve Şeftali ve Kaysı Ağaçları vardır. Ev önlerinde Üzüm Asmaları, dere boylarında Söğüt Ağaçları, Selvi Kavakları.