Talas Belediyesi - Mustafa YALÇIN

Talas Belediyesi

Talas, arkeolojik ve tarihi kentsel değerleriyle eski bir yerleşim yeri ve yerleşkesinde yaşamın devam ettiği önemli bir tarihi kenttir. Yerleşim, Ali Dağı’nın güneydoğusundan başlayarak doğu ve kuzey eteklerine doğru dağı çevreleyen yayda kurulmuş ve gelişmiştir. Şehrin kuruluş sürecindeki ilk yerleşme faaliyetleri miladın ilk yıllarına rastlamaktadır. Zaman içinde yerleşmenin büyümesine bağlı olarak ilçemizin ve ilçemizi oluşturan tarihi mahallelerimizin fiziki sınırları değişmiştir.

Talas, günümüzde 30 mahallesiyle 450 km²lik alana sahiptir. Tarihi şehrimizin doğal anıtı niteliğindeki Ali Dağı (1869 m), Erciyes Dağı’nın (3916 m) volkanik faaliyetleri sonucunda üç tepeden oluşmuş cüruf konisidir. Volkanik faaliyetlere bağlı olarak oluşmuş arazinin tüf yapısı ve bu yapının işlenebilirliği Talas’ın yerleşme için seçilmesinin öncelikli gerekçesi olmuştur.

Coğrafi konumu itibariyle tarihte Ön Asya medeniyetlerinin biçimlendirdiği önemli bir yerleşme alanında bulunması münasebetiyle bu coğrafyada hâkimiyet kurmuş pek çok kültür ve medeniyete tanıklık etmiştir. Bu vesileyle bu uygarlıklara ait değişik niteliklerde ve önemli miktarda kültürel mirasa sahip olmuştur. Tarihi süreçte şehrimiz Geç Roma-Erken Bizans Devrinde ve Geç Osmanlı Devrinde yaşam ve yerleşme amacıyla özellikle tercih edilen bir bölge olmuştur. Talas'ta öncelikle barınma ve savunma ihtiyacının karşılanması amacıyla ilk olarak yamaç ve vadilerde kaya oyma sığınaklar niteliğinde mekânlar oluşturulmuştur. Aynı zamanda yer altı şehirlerinin bazıları su galerilerine bağlanarak “sarnıç” adı verilen su yapıları olarak da kullanılmıştır. Yerleşmelerin geliştiği ve genişlediği bundan sonraki süreçlerde meydana getirilen yapılar, yerleşme serüveninde bu altyapı değerlerine bazı noktalarda entegre olmuş ve XVIII. yüzyıl sonrasında özellikle nitelikli bir karakter kazanan geleneksel konut kültürünü meydana getirmiştir.

Endürlük, Akçakaya, Zincidere, Reşadiye, Yukarı, Tablakaya, Han, Harman ve Kiçiköy Mahalleleri, tarihi kültürel miras değerleriyle Ali Dağı’nı çevreleyen yayda meydana gelmiş önemli tarihi mahallerimiz konumundadır. Talas’ta tarihi kent yerleşiminin önemli sosyal ve dini yapıları ile ticaret yapıları bu mahalleler içerisinde yer almıştır. Bu yönüyle Talas, oluşum ve gelişimi sürecinde Ali Dağı eteklerinden ovaya doğru yayılan bir dağ eteği kenti karakteri göstermektedir. Talas merkezinde XIX. yüzyıl kayıtlarında bahsedilen 35 mahalle bulunmaktadır. Ermeni, Rum ve Türklerin bir arada yaşadığı Talas'ta, kayıtlardaki bilgilere göre bazı mahallelerde yerleşik nüfus içerisinde çoğunluğa Türklerin sahip olduğu bilinmektedir.

Malazgirt Zaferi sonrası Orta Asya’dan büyük akınlarla kitleler halinde gelen Türkler, Anadolu’yu yurt edinmeye başlamışlardır. Türk göçleri sonrasında Anadolu’ya gelen topluluklar iç bölgelere yoğun olarak iskân edilmişlerdir. İskân edilen toplulukların yöreye yerleştirilen bir kısmının bugünkü Kırgızistan’da yer alan Talas dolaylarından geldikleri ve göç ettikleri yerdeki şehir adlarını da yerleştikleri yerlere taşıdıkları kuvvetle muhtemeldir. Köken olarak, Orta Asya'daki Talas'ın fiziki olarak ve yer adları bakımından şehrimizle pek çok benzer özelliği vardır. Kiçi Talas - Kiçi Köy, Uluğ Talas - Yukarı Talas vs. bu benzerliklerden sadece birkaç tanesidir. Ancak XIX. yüzyılda Kayseriyi ziyaret eden “Edmund Naumann” isimli seyyah, Talas adının Latince kökenli Kutsal Savaş anlamına gelen “Mutalaste” adından dönüştüğünü öne sürmüştür. Bazı kaynaklarda bu ad “Mutalaske” olarak da geçmektedir.

Selçuklu Devleti’nin dağılmasının ardından Beylikler ve Osmanlı Devleti arasındaki mücadelelerde el değiştiren Kayseri, Yavuz Sultan Selim Dönemi’nde kesin olarak Osmanlı Devleti hâkimiyetine girmiş ve Cumhuriyet’in ilanına kadar Osmanlı Devleti tarafından yönetilmiştir. Talas, 1331/M.1913 yılında Kayseri Sancağının Merkez Kazasına bağlı köy iken nahiye merkezi yapılmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonraki süreçte mülkiye taksimatı kayıtlarına göre, 1926 yılında Kayseri Vilayetinin Merkez kazasına bağlı dört nahiyeden birisi durumundadır. 1987 yılında 3392 sayılı Kanun’la ilçe olmuştur. İlçemiz 2004 yılında 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’yla Talas merkez ve 4 köyle Kayseri Büyükşehir Belediyesi hinterlandına dâhil olmuştur. 5747 sayılı Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçinde İlçe Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’la; Başakpınar, Erciyes, Zincidere, Kuruköprü ve Kepez Belde Belediyeleri Talas Belediyesine mahalle olarak katılmıştır. 6360 sayılı Kanun gereği diğer köylerinde tüzel kişiliği kaldırılarak 30 Mart 2014 tarihinde gerçekleştirilen Mahalli İdareler Genel Seçimleri sonrasında bu köyler mahalleye dönüştürülmüştür. 2020 yılı TÜİK verilerine göre Talas, 165.127 kişilik nüfusuyla merkez ilçe konumundadır.